Tijdens vergaderingen komt met enige regelmaat de vraag naar boven of Jantje of Klaasje ‘het niveau’ wel heeft. Zou het eigenlijk niet beter zijn om deze leerling te laten afstromen? Dan hoeft hij of zij niet de hele tijd op zijn of haar tenen te lopen.
Ieder op zijn plek
Classificeren, we zijn er dol op. En het heeft zeker zijn voordelen. Leerlingen die zich op de basisschool vaak de domste uit de klas voelen, hebben dat probleem niet meer op het voortgezet onderwijs, mits ze goed worden voorgesorteerd. Leerlingen die op de basisschool stelselmatig de slimsten waren, kunnen nu tussen ‘soortgenoten’ meer worden uitgedaagd. Dit vond ik tien jaar geleden niet meer dan logisch, niet iedereen kan hetzelfde of hoeft hetzelfde te kunnen. Gedurende mijn tienjarige loopbaan als docent begon er echter langzaam maar zeker iets aan me te knagen.
Een traag groeiende boom
In zijn boek ‘Het Tienerbrein’ schrijft Jelle Jolles meerdere keren dat een traag groeiende boom ook de allerhoogste van het bos kan worden. Daarmee bedoelt hij dat hersenontwikkeling iets is dat bij iedereen op een ander tempo en met andere voorkeuren gebeurt. Je zou kunnen zeggen ons onderwijs niet bepaald goed bij die stelling past.
Wij hebben als samenleving namelijk bepaald dat er op gezette momenten gesorteerd moet worden. Als je 12 bent gaan we kijken waar je past in het VO. Na één, als je geluk hebt twee, jaar durende brugklas wordt definitief bepaald welk traject je gaat doorlopen.
Nu hoor ik sommigen van jullie al denken: ‘Ja, maar je kunt na het voortgezet onderwijs nog alle kanten op! Dan duurt de weg gewoon wat langer!’ En theoretisch klopt dit, iemand kan best van Basis, naar MBO niveau 2, naar MBO niveau 3 en 4, naar HBO en vervolgens naar de Uni. Ik ken persoonlijk leerlingen die deze weg hebben doorlopen, maar dit vergt uitzonderlijk veel doorzettingsvermogen. Daarnaast maak ik me zorgen om iets anders.
“Het zou goed kunnen dat we met onze classificaties veel talent laten liggen of vroegtijdig de nek omdraaien.”
Pygmalion
In zijn boek ‘De Meeste Mensen Deugen’ schrijft Rutger Bregman over het Pygmalion effect. Kort door de bocht betekent dit dat de verwachtingen die we naar leerlingen uitspreken een direct invloed hebben op hun presteren. Met andere woorden: Tegen iemand zeggen dat hij nu eenmaal niet zo goed is met boeken en leren, kan de waarheid worden, puur en alleen omdat we die verwachting hebben uitgesproken. Andersom werkt dit dus ook.
Het zou dus goed kunnen dat wij met onze classificatie van VWO tot Basisberoeps vele talenten van leerlingen laten liggen, of ze voortijdig de nek omdraaien. Zo hoor ik bijvoorbeeld elke dag uitspraken als: ‘Ja, dat moet je niet verwachten van een BB’er’.
Nu besef ik dat er leerlingen zijn die beter zijn in school dan anderen. En ik wil in deze blog ook zeker niet zeggen dat iedereen wetenschapper moet worden. Ik wil slechts een gedachtegangetje openen: Wat als onze manier van indelen indruist tegen wat wij op school pogen te doen: Leerlingen elke dag een stukje beter maken?
Waardeoordelen
Veel collega’s die ik spreek zijn het erover eens dat een vwo-leerling theoretisch niet meer waard is dan een bb-leerling. ‘Ik ben hoogopgeleid, maar als mijn kraan lekt bel ik toch echt een loodgieter. Zo zie je maar dat het vmbo’ers ook heel belangrijk zijn.’ Dit soort uitspraken hoor ik zeer regelmatig. Mensen doen dat soort uitspraken om aan te geven dat het eigenlijk niet uitmaakt waar je zit, alles is even belangrijk.
De termen die wij op school gebruiken suggereren volgens mij iets anders: Een leerling wiens cijfers niet voldoende zijn, moet ‘afstromen’. Een leerling die het cijfermatig zeer goed doet, mag ‘opstromen’. Naar mijn mening heeft ‘afstromen’ een negatieve bijklank en ‘opstromen’ een positieve. Het een is slecht, het ander is goed. Om nog maar te zwijgen van woorden als hoog- en laagopgeleid.
In mijn klassen zijn uitspraken als: ‘Meneer, dit is veel te moeilijk voor ons! Wat denkt u dat we zijn, vwo’ers?’ elk jaar wel een keer te horen. Laatst had ik een leerling in tranen vanwege gemene memes die het vmbo afbeelden als een ghetto vol tuig.
Deze dingen samen genomen lijkt het me duidelijk: vwo is in de praktijk beter dan vmbo, in ieder geval impliciet. Gewoon door het ontwerp.
DELEN: