Misschien ken je het wel; je komt rond kwart over acht je lokaal binnen en zet alle spullen op je gemakje klaar. Rond half negen strompelen de eerste leerlingen jouw lokaal binnen. Jouw montere ‘Goedemorgen!’ wordt nauwelijks beantwoord, terwijl de kinderen naar hun tafeltje slenteren. Zodra iedereen binnen is, begin jij vol enthousiasme aan de orde van de dag.
Het duurt niet lang voordat je een leerling met zijn hoofd op de tafel ziet liggen. Jij verzoekt deze leerling vriendelijk om eens even rechtop te gaan zitten en mee te doen met jouw les. Daarna zie je iemand met dromerige blik naar buiten staren. Jij herhaalt je verzoek. Tijdens je uitleg stel je zo nu en dan een activerende vraag aan de leerlingen, maar het antwoord is binnen een seconde een half wakker geschrokken ‘weetikniet’.
Op de vraag wat er aan de hand is, zeggen de leerlingen: ‘We zijn moe meneer/mevrouw’. Ik weet niet hoe het bij jullie zit, maar zo’n leerling kon in het verleden bij mij rekenen op een opmerking als: ‘Maar het is nog maar het eerste uur! Moet je niet gewoon vroeger naar bed?’ Leerlingen lieten me dan weten dat ze wel vroeg op bed moeten van hun ouders, maar dat dit zeker niet betekent dat ze ook vroeg gaan slapen. Wat ze dan doen als ze naar bed gaan? Gewoon op de telefoon natuurlijk. Daarna rolden ze met hun ogen terwijl ik ze uitlegde dat elektronische schermen voor het slapen gaan echt héél slecht zijn. In mijn hoofd was het duidelijk: De leerlingen kozen ervoor om nog uren stiekem andere dingen te doen nadat hun ouders ze naar bed hadden gestuurd om vervolgens met een overactief brein in slaap te vallen. Een paar weken geleden leerde ik een nieuwe term: het Circadiaan ritme.
Ieder van ons heeft een Circadiaan ritme, ook wel bekend als het dag/nacht ritme. Ons Circadiaan ritme vertelt ons, onder andere door middel van onze lichaamstemperatuur, wanneer het tijd is om op te staan en wanneer het weer tijd is om naar bed te gaan. Een gemiddeld Circadiaan ritme duurt ongeveer 24 uur en het ritme verschilt per persoon. Wel eens van mensen gehoord dat ze ochtend- of avondmens zijn? Dit is dus echt een ding. Het Circadiaan ritme verschilt namelijk van persoon tot persoon.
Even terug naar onze leerlingen die niet op tijd gaan slapen. Het blijkt dat ze geen keuze hebben. In zijn boek ‘Why We Sleep – The New Science Of Sleep And Dreams’ zet neurowetenschapper Matthew Walker uiteen waarom slaap zo ontzettend belangrijk voor ons is. Hij besteedt hierbij op meerdere punten specifiek aandacht aan tieners en slaap. In onze tienerjaren verschuift ons Circadiaan ritme. Dit is geen bewuste handeling, het gebeurt gewoon.
Misschien voel je het probleem al aankomen: Onze schooltijden passen superslecht bij het Circadiaan ritme van de meeste tieners. Een gemiddelde tiener voelt zich pas moe rond middernacht en wil pas wakker worden rond negen of tien uur ‘s ochtends. Helaas voor de gemiddelde tiener moet hij of zij dan al lang in de les zitten en opletten! Ouders sturen hun tieners vroeg op bed en verwachten dan dat zij gaan slapen en de volgende dag fris zijn. Dit kan niet. Het is in veel gevallen biologisch onmogelijk. Het is te vergelijken met zelf om zeven uur ‘s avonds naar bed gestuurd worden en er om vier uur ‘s nachts uit gerammeld worden omdat je naar je werk moet. Met een duffe kop sleep je jezelf naar je werk, waar mensen ook nog eens verwachten dat je fris en monter je collega’s te woord staat en je aandacht erbij hebt.
Door de hele week laat te gaan slapen en er ‘s ochtends vroeg uit te moeten, leven de meeste tieners met een ‘slaapschuld’. Deze proberen ze vaak in het weekend in te halen. Ik heb zelf nog geen tieners in huis, maar ik kan me voorstellen dat ook dit tot ergernis leidt. En dat terwijl de meeste tieners er zelf dus niets aan kunnen doen.
“Op korte termijn zorgt slaaptekort dat de hersenen moeite hebben met het vastleggen van informatie van die dag. “
Walker heeft in zijn boek een niet al te vrolijke boodschap: Een slaaptekort maakt je dommer, ongezonder, minder alert en kan op lange termijn zelfs leiden tot hartfalen en dementie. Op korte termijn zorgt slaaptekort (met name in de laatste twee uur, die tieners vaak niet krijgen) dat de hersenen moeite hebben met het vastleggen van informatie van die dag. Dit lijkt mij juist het tegenovergestelde van wat we op school willen bewerkstelligen.
Nu realiseer ik me dat hier op de korte termijn weinig aan te doen is. Maar misschien kunnen wij onze leerlingen tijdens de eerste uren een beetje tegemoetkomen door activiteiten te plannen die rekening houden met hun halfslapende tienerbreinen. Die leerling die met zijn kop op de tafel ligt? Hij kan er echt niets aan doen.
Ik wil iedereen die dit leest uitnodigen om mee te denken over langetermijnoplossingen. Is het strikt noodzakelijk dat onze lessen beginnen om half negen? Waarom niet om tien uur beginnen? Dit zou leraren de kans geven om ‘s ochtends te vergaderen, voor te bereiden, te ontwikkelen of te evalueren. We zouden onze leerlingen er enorm mee helpen.
Geraadpleegde literatuur:
DELEN: